Balkan savaşları ve eşkıya hareketleri en çok bu korunmasız küçük mahalleleri etkilemiş, hatırlanmak istenmeyen katliamlar, tacizler, tecavüzler Çingeneleri büyük kasaba ve şehir yakınlarına göç etmeye zorlamıştır. Şehir ve kasaba içine yerleşimine sıcak bakılmayan Çingeneler büyük Çingene mahallelerini oluşturmuştur. Çevreden kaçan ve teneke mahallesine sığınan Çingeneler aynı dili konuştukları bu insanlar içinde huzur ve güven buluyordu. Ve teneke mahalleleri sürekli büyüyor, Yerleşilen alan dar ve küçük olduğu için kulübeler bölünerek yeni haneler kuruluyordu. Kendi güvenliğini sağlamak için bitişik ve küçük barakalar dar sokaklar ile yeni teneke mahallelerini oluşturmuştur. Şehir güvenliğinden faydalanamayan Romanlar bu küçük bitişik evlerde yaşamayı, baskın esnasında haberleşip birlikte savunmak ve direnç göstermek için tercih etmişlerdir. İnsanlar yine çevre köylere tütün işçiliğine gidiyor kışın gelişen şehirde ayakkabı boyacılığı ve hamallık yapıyor, dere kenarının avantajı ile saz ve otlardan sepetçilik ve hasırcılık yapıyorlardı. Can güvenliğinin olmadığı bu ortamda evinden çıkıpda dönmeyenlerin sayısı çoktu.
Yapılan çalışmada mülakatta anlatılanları ve kişilerin şeceresini incelediğimizde dedelerinin ve büyük dedelerinin isimlerinden ve yaşamlarından: diğerlerini pek inandıramazsalar da!!!, Müslüman oldukları, Müslüman olarak yaşadıkları, devlete saygılı oldukları hiçbir isyan veya direnişte bulunmadıkları, direniş güçlerinde ve Osmanlı ordusunda görev aldıkları çok açık bir gerçektir. Bölge tedirgin bir dönem yaşamakta, Çingeneler bu tedirginliği iki kat fazla yaşamaktadır. Yaşanan taciz ve tecavüz vakalarını anlatmaktan utanmaktadırlar. Ancak dedelerinin, İslam’a hakaret edenlerin karşısında nasıl ölümüne karşı durduklarını, bu uğurda ölmeyi, yaralanmayı göze alışlarını, Osmanlı ordusunda görev aldıklarını, Ülkenin birliğine katkı sağladıklarını, Bu uğurda gazi ve şehitlerinin olduğunu övünerek anlatmaktadırlar. Balkanlardaki hayatı başka bir kaynaktan ve belgelerden öğrenelim…
864-1913 DRAMA ve ÇİNGENELER
(Kaynak: Selaniğin Gölgesinde Drama. İsmail ARSLAN )
Balkanlarda Türklerden başka en büyük Müslümanlar grup Çingenelerdi. Özel bir vilayette toplanmayan Çingeneler şehirlerin kenarındaki kırlık alanlarda veya köy ve kasabalarda halkın faydalanmak imkânı bulamayıp boş bırakmış olduğu sahipsiz yerlerde birer gecekondu biçiminde plansız ve rastgele yaptıkları basit evlerden oluşan ve her yerde halk tarafından Çingene Mahallesi olarak adlandırılan mahallelerde, birbirine komşu olarak yaşamlarını sürdürürlerdi. Osmanlı belgelerinde genellikle Kıpti ya da Çingene şeklinde gecen bu topluluk kabileler halinde genelliklede göçebe hayatı yaşamaktadır. Osmanlı belgelerinde Drama da Çingenelerin varlığına Kanuni zamanına ait müçvel sayım defterlerinde rastlamaktayız. Bu dönemde defterdeki bilgilere göre Drama da 135 hane Müslüman, 35 hane gebran, 12 hane biye mevcuttur. 19 yüzyıla gelindiğinde drama sancağında Çingenelerde Müslüman Türkler, Ortatoks yunanlılar gibi bölgenin sosyo ekonomik politik ve kültürel ortamında Osmanlı toplumsal yapısının ayrılmaz bir parçası durumundadır. Drama kazasında Kıpti Mahallesi adıyla Çingenelerin yaşadığı bir mahalle bulunmaktadır. 1880 tarihli kazanın dört yıllık döneminde doğum ölüm ve nüfusunun kayıtlı olduğu cetvelden öğrendiğimize göre 1876 yılında bu mahallede 238 yerleşik erkek nüfus görünmektedir. 1876 yılına gelindiğinde ise aynı mahallede Kıpti erkek nüfusunun sayısı 211 e gerilemiştir. Bu düşüşün altında yatan sebebi eldeki veriler açıklamaya müsaade etmemekle beraber korkunç bir bulaşıcı hastalık sebebiyle olmadığı bir gerçektir. Bununla birlikte yerleşik Çingenelere nazaran temizliğe riayet etme konusunda titiz olmayan göçebe Çingenelerin eskiden ölet diye adlandırılan kolera ve tifo gibi hastalıkların balkanlarda baş taşıyıcısı oldukları bilinen bir gerçektir.
19. yüzyıla gelindiğinde drama sancağında Çingenelerde Müslüman Türkler, Ortodoks Yunanlılar gibi bölgenin sosyo ekonomik politik ve kültürel ortamında Osmanlı toplumsal yapısının ayrılmaz bir parçası durumundadır. Drama kazasında Kıpti Mahallesi adıyla Çingenelerin yaşadığı bir mahalle bulunmaktadır. 1880 tarihli kazanın dört yıllık döneminde doğum ölüm ve nüfusunun kayıtlı olduğu cetvelden öğrendiğimize göre 1876 yılında bu mahallede 238 yerleşik erkek nüfus görünmektedir. 1876 yılına gelindiğinde ise aynı mahallede Kıpti erkek nüfusunun sayısı 211'e gerilemiştir. Bu düşüşün altında yatan sebebi eldeki veriler açıklamaya müsaade etmemekle beraber korkunç bir bulaşıcı hastalık sebebiyle olmadığı bir gerçektir. Bununla birlikte yerleşik Çingenelere nazaran temizliğe riayet etme konusunda titiz olmayan göçebe Çingenelerin eskiden ölet diye adlandırılan kolera ve tifo gibi hastalıkların balkanlarda baş taşıyıcısı oldukları bilinen bir gerçektir.
Çingenelerin daha iyi idare edilmelerine sebep olacak bu talebi devlet merkezi uygun bularak Yeni Mahalle adıyla anılan bir mahalle kurmuş ve burası için bir muhtar seçilmiş ve ihtiyar heyeti oluşturulmuştur. 1877 1878 Rus Savaşlarında sonra içten göç eden muhacirlerin göçüyle kavala şehri sur dışında da gelişmeye başlamış pek çok varoş denilen mahalleler oluşmuştur. Şehri doğu yakasında 1896 da Hamidiye Mahallesi kurulmuş 1901 yılında Selimiye mahallesi kurulmuş 1897 yılında sur dışında kurulmuş bir Kıpti mahallesi yani Çingenelerin oturduğu bir mahallenin varlığı söz konusudur. Bu Çingene Mahallesi bugün aşağı yukarı Aziz Georgios Bölgesinde yer almaktadır Yeni Mahallenin bir parçası olan bu Mahalle 1899 da buradan ayrılarak Küçük mahalle ismiyle adlandırılmıştır. (BOA 1 DH Nu1363 16 Z 1316)
Çingeneler genel olarak ufak ufak işlerle iştigal eden çalgıcılık ve örs demirciliklerinin dışında her türlü kalitesiz işte ucuza istihdam edilebilmektedir Bununla birlikte Çingenelerin erkekleri genellikle at cambazlığı arabacılık kalaycılık bakırcılık sepetçilik, kerpiç dökücülüğü, ayı oynatıcılığı, maşa kürek satıcılığı yaparlar kadınları ise fal bakma kırlardan ilaç yapılacak çiçek ve otları toplama, bayramlarda varlıklı ailelerden kurban eti toplama şeker, tatlı, bayram çöreği dilenmeyi adet edinmişlerdir. Drama sancağının 16 km batısında bulunan Pravişta yakınlarında gülle ve kovan imalathanesi bulunmaktadır. Burada metal herhangi bir saflaştırma işlemine tabi tutulmaksızın doğrudan eritilerek kalıplara dökülür ve suyun gücünden yararlanılarak metal çabucak soğutulur. Devlete ait olan bu işletmede işin uzmanı olmaları ve özellikle demircilik mesleğindeki maharetleri sebebiyle daha çok Çingenelerin çalıştırıldıkları görülmektedir.
Drama Çingenelerinden dört kişi kazanın yarım saat ilerisinde kasabanın haftalık Pazar yeri olarak kullandığı boş araziye etrafı sazdan ve tepesi tenekeden dört kulübe inşa etmiştir. Çingeneler bu kulübelerde demircilik mesleğini icra ettikleri için çevreyi çok kötü bir duman kaplamakta ve çevredeki kahvehaneleri rahatsız etmesi gerekçesiyle işyerleri Drama Belediyesi tarafından yıktırılmıştır. (BOA TFR 1 SL 122/12138)
Osmanlı imparatorluğunu Her tarafında olduğu gibi Drama’ da da toprak büyük oranda onu işleyenlere aitti. Her ne kadar birkaç bin dönümden oluşan çiftlikler varsa da toprağın büyük çoğunluğu küçük toprak sahiplerinindi. Serbest mülkiyete sahip olan köylüler genelde araziyi aile olarak işlerlerdi gereğinde mevsimlik işçileri çalıştırırlardı. Büyük çiftlik sahipleri geniş toprakları ortakçılık ve yarıcılık sistemi ile işletirlerdi. Toprak sahibi toprak tohum ve zirai araçları temin eder Topraksız tarım işçileri ne ihtiyaçlarını karşılaması için küçük bir ev veya kulübe sağlar verdiği hizmetler karşılığında yarım dönüm kadar bir toprak parçasını bahçe yapması için verirdi buna Paraspora denirdi Topraksız tarım işçileri yıl boyu toprağı işlerlerdi. Ürün hasatında masraflar çıkarıldıktan sonra gelir paylaşılırdı. Bu durumda topraksız işçinin borçlu çıkması bile oluyordu. Toprak sahipler ortakçı köylüleri bağımlı kılmak için onları borçlandırırdı ve borçlar babadan oğla devrederdi. Bu düzenden en çok Çingeneler ezilmiştir. Çünkü onlar daha büyük vilayetlerin mevsimlik geçici işçileridir(TNA PRO 295/2).
Drama sancağının 1906-07 nüfus verilerine göre toplam nüfus içinde Müslümanları Rumlar ve Bulgarlar takip etmektedir. 1881-82 sayımına göre bu yıllarda sancakta Yahudilerin sayısında bir artış dikkatleri çekmektedir. Öte yandan 1881-82 sayımında varlıklarına rastlanmayan Çingeneler 1906-07 sayımında sancakta 471 erkek ve 493 kadın olmak üzere toplam 964 kişidir. Bunlar gayri Müslim Çingeneler olmalıdır. Çünkü Osmanlı İmparatorluğunun periferisinde başlayan çözülme ile birlikte tebaanın birbirine daha sıkı kenetlenmesine yardımcı olacağı düşünülen Osmanlıcılık fikri çerçevesinde devlet merkezince özellikle bu dönemde Osmanlı topraklarında yaşayan Müslüman Çingenelerin künye ve teskerelerine Kıpti yazılmamasına dair bir politika izlendiği bilinmektedir. Bu konuda Kavala kazasında Atik Müslüman Kıpti Mahallesinin isminin dere mahallesi olarak değiştirilmesi önemli bir örnektir(BOA DH MKT628/64 7.1.1320). 1881-82 nüfus sayımına ilişkin Karpat’ın ortaya koyduğu çalışmasında Drama da ki gayri Müslim Çingenelere ait herhangi bir veri bulunmamaktadır.
1859 DRAMA NÜFUS YAPISI
MÜSLÜMAN
|
210.000
|
RUM BULGAR HIRISTİYAN
|
30.000
|
ÇİNGENE
|
15.000
|
ARNAVUT YAHUDİ ERMENİ
|
1.000
|
TOPLAM
|
256.000
|
(TNA PRO FO 295/2)
1831 NÜFUS SAYIMI
KAZALAR
|
MÜSLÜMAN
|
REAYA
|
ÇİNGENE
|
TOPLAM
|
GÜMÜLCİNE
|
30517
|
5339
|
1712
|
37568
|
DRAMA
|
8618
|
3077
|
1007
|
12702
|
YENİCE KARASU
|
7582
|
2540
|
1273
|
11395
|
PRAVİŞTA
|
4718
|
2596
|
259
|
7573
|
SARIŞABAN
|
4986
|
131
|
54
|
5171
|
KAVALA
|
2755
|
480
|
3235
| |
BEREKETLİ
|
967
|
170
|
1137
| |
TOPLAM
|
60143
|
14333
|
4305
|
78781
|
1878 DRAMA NÜFUS YAPISI
MÜSLÜMAN
|
249.165
|
YUNAN
|
34.849
|
ÇİNGENE
|
21.833
|
BULGAR
|
8700
|
YAHUDİ
|
200
|
TOPLAM
|
314.747
|
(TNA PRO FO 295/2)
1906-07 DRAMA NÜFUS SAYIMI
ERKEK
|
KADIN
| |
MÜSLÜMAN
|
65333
|
59520
|
RUM
|
18522
|
13656
|
ERMENİ
|
132
|
50
|
BULGAR
|
3026
|
1169
|
ULAHLAR
|
75
|
50
|
RUM KATOLIKLER
|
7
|
5
|
PROTESTANLAR
|
64
|
44
|
YAHUDİ
|
1163
|
1013
|
ÇİNGENE
|
471
|
493
|
YABANCILAR
|
273
|
256
|
TOPLAM
|
89063
|
76256
|
MÜBADELE
Ve savaşlar biter ve mübadele kararı alınır. Anadolu’da ayrı Balkanlarda ayrı acı ve özlem dolu uzun ve meşakkatli bir yolculuk, bir ayrılık başlar…
Balkan Savaşları ve Kurtuluş Savaşı esnasında Bölgede yaşanan tedirginlik Anadolu’da pek çok Rum ve Ermeni nüfusun göçüne sebep olmuş. Bu zahmetli ve acı dolu göç pek çok insanın ölümü ile sonuçlanmıştır. Uzun süren savaşlar ve göçler Anadolu’nun nüfusunun azalmasına sebep olurken Kırım, Kafkaslar ve Doğu Anadolu’dan gelen göçler Anadolu’nun Beşeri yapısında büyük değişikliklere sebep olmuştur. Bu bölgelerden gelen göçmenler yaşadıkları bölgenin topoğrafik yapısından kaynaklanan toprak kıtlığı, geniş Anadolu topraklarında özlem açlık hislerini doğurmuştur. Atalarının bir karış toprak için kan davaları oluşturduğu bu topluluklar Savaş sonrasında bomboş ve sahipsiz kalan terk edilmiş toprak ve mülklere sahip çıkmışlardır. Anadolu’da genel yapı böyleyken Mübadele başlamıştı. Yunan Hükümeti Yunanistan’a gelen 1.500.000 Anadolu Rum göçmenin karşılığı olarak Ülkesindeki Müslüman nüfusu Anadolu’ya gönderme işlem ve kayıtlarına başlamıştı. Rumeli’nde yaşayan Çingeneleri öncelikli gruplandırmış ve sevklerini hazırlamıştır. Çingenelerin isimlerinin Türk ve Müslüman isimleri kullanıyor olmaları Yunan hükümetinin işini kolaylaştırmış ve Yunanistan’daki kimliğini saklayamayan tüm Çingeneleri Mübadeleye tabii tutmuştur. Bu yüzdendir ki bu gün Balkanlarda Çingene nüfusunun en az olduğu ülke Yunanistan’dır.
Mübadele bir toplumun köklerinin salındığı topraklardan hiç bilmedikleri bir bölgeye göçüdür Çok acılar ve ayrılıkların yaşandığı uzun bir süreç. Türkiye Cumhuriyeti Devleti Mübadelede asgari hazırlıklarını tamamlamış ve gelen göçleri karakterlerine uygun bölgelerde konuşlanmasını planlamıştır. Gelen Balkan Mübadilleri yaşam karakterlerine uygun bölgelerde iskân edilmişlerdir. Bu iskân alanları tabii ki tamamen boş değildi. Yerli halk ve Daha önce gelen göçmenler bu alanlarda hak sahibi olduklarına inanıyorlardı. Bu yüzden Samsun örneğinde Mübadiller Terk edilmiş Rum köylerinde iskân edilmiştir. Gelen Mübadiller uzun bir dönem tekrar geri dönebilecekleri düşüncesiyle yerlilerle ilişkilerde sınırlı davranırken yerliler mübadillere uzun bir dönem işgalci gözüyle bakmışlardır. Bu süreç pek çok karalama ve dışlamalara sebep olmuştur. Bu öyle bir Soğukluktur ki 1950’ lerden sonra Türkiye şehir hayatının gelişmesiyle çözülmeye başlamış ancak ısınma süreci halen tamamlanmamıştır.
TENEKE MAHALLESİ
Mübadiller bu kadar sıkıntı ve dışlanmayla karşılaşmışken Peki ya Mübadil Çingeneler?.. Drama bölgesinde ağırlıklı olarak mevsimlik tütün işçisi olarak geçimini sağlayan Çingeneler Tütün Tarımına uygun Bursa, İzmit, Sakarya ve Karadeniz bölgesinde Samsun, Sinop, Tokat Amasya illeri ve ilçelerine yerleştirilmiştir. Böyle bir Samsunda mübadele ile gelen iki aile cedit yamaçlarında, dört aile Çatalarmut sırtlarındaki arazilerde iskân ediliyor. Mübadele şartlarında, İta amirleri tarafından Samsun ve çevresine yerleştirilen Çingeneler ilk defa toprak sahibi oluyorlardı. İşçilik yaptıkları tarlaları kendileri için işleyeceklerdi. Belgeleri de vardı ancak İskân edildikleri mülklerin belgelerini muhafaza edecek düşünce ve bilgiye sahip değildiler. İşleri o kadar da basit değildi. Toprağı işlemek sermaye ihtiyacını doğuruyordu. Tohum, zirai aletler, her şey için para lazımdı. Mahsulü toplamakta yetmiyordu. Pazarlamak ayrı bir sıkıntıydı. Pek çok hurafelerle şartlanmış tüketicinin Çingene malını alması mümkün görünmüyordu. Çingeneleri, haklarını gasp eden, işgalci olarak gören yerleşik ve göçmenlerin dışlamaları zaman zaman taciz ve baskıya dönüşüyordu. Aynı bölgede yerleştirilen birkaç aileden oluşan Çingene grup bu baskı altında eziliyor korkuyor, yılgınlığa düşüyordu. Toprak sahibi olamayacağına, olmalarına izin verilmeyeceğine umutsuzluğu ile can güvenliği için, kaçmaya terk etmeye zorlanıyorlardı. Mülklerini veya bedava gibi fiyatla satarak, devrederek genellikle terk ederek barınabilecekleri, rahatsız edilmeyecekleri kullanılmayan yerleşim bölgesi arıyorlardı. Anlatımlarda kullanılan ’ÜZÜM YEMEDEN’ sözü bize tarihleri açıklıyordu...
Ethem ağanın yerleştiği bomboş çayırlıkta dere kenarındaki teneke mahallesi kurtuluştu. Drama’dan komşuları olan Ethem Ağa onlara sıcak bakıyordu. Baston hesabı ile satın aldıkları arsalara küçük kulübelerini inşa etmeye başladılar. Çevredeki çiftliklerde sebze bahçelerinde çalışabilirdiler. Şehre biraz daha yakın olmak kış günlerinde ayakkabı boyacılığı ve hamallık yaparak geçimini sağlayabilmek imkânları vardı. Belediye temizlik işlerinde ve büyük tüccarların işlettiği özel tütün atölyelerinde çalışanlar oldu. Uzun yaz döneminde Drama’dan da tanıdıkları Mübadil köylülerin tarlalarında yevmiyeci olarak çalışabilirdiler. Kerimbey, Tekkeköy, Çinik ve Çarşambaya kadar uzanan mübadil köylerinde çalışarak geçinmeye çalıştılar. Büyük beklentileri yoktu. Aç kalmasınlar yeterdi. Şehir merkezinde boşalan Rum evlerinde iskân edilen bazı Roman aileler burada hissettikleri yalnızlık ve dışlanmalara daha fazla dayanamayarak kendilerini daha rahat ve mutlu hissettikleri Teneke mahallesine yerleştiler. Romanların teneke mahallesinde buluşması, birbirine bitişik yan yana küçük kulübelerde, dar sokaklarda yaşamaya razı olmasının temelinde, balkanlarda en çok ezilen en güçsüz birimlerde yaşamanın verdiği eziklik ve ürkeklik, dışlanma ve tacizler sonucu doğan birbirine yanaşma dayanışma ve güvenlik ihtiyacıdır. 1925 de 15-36 hanenin kurduğu teneke mahallesi 1994 yılına kadar varlığını sürdürmüştür.
1970 yılında Teneke Mahallesi
Teneke Mahallesinin krokisini incelediğimizde Evler küçük ve bitişik, Sokaklar ve Mahalle girişleri dar, mahalle dar sokak ve aralarla tam bir bağlantı halinde. Sizce neden böyle yerleşilmiştir? Benim ki bir tez… Sanki bir saldırı esnasında düşmanın kalabalık olarak mahalleye saldırmasını engellemek, atlı düşmanın girişini engellemek için mahalle girişleri dar tutulmuş, saldırı esnasında birlikte saklanabilmek ve birbirlerine haber verebilmek için bitişik kulübeler dar aralıklarla birbirine geçiş bağlantıları sağlanmış, kaçmak zorunda kalındığında, labirent aralardan pek çok çıkış noktası oluşturulmuş… Ve bunlar yaşanmış tecrübelerden kaynaklanmıştır. Bu tecrübenin Drama ve Balkanlardaki yalnızlık ve savunmasızlığın öğrenildiği aşikârdır. Yanılıyor muyum?..
1966 yazında çocuk kavgasından başlayan kavga eli tüfekli insanların mahalleye saldırması ve ateş etmesi üzerine kaçan kadın çoluk çocuk mahallenin içine doğru kaçmaya başlamışlardı. Saldırganlar mahalle içine girememiş veya girmeye çekinmişlerdir. Polis ve güvenlik görevlileri çok daha sonra gelmiş müdahale etmiş olay yatıştırılmıştır. Saldırganlar yakalanmış, suçsuz bulunmuş ve salınmışlardı!... Çocukluğumda şahit olduğum bu olay tezimi doğrular gibidir.
Mahallede erkekler kış boyu ayakkabı boyacılığı ve hamallık yaparak ailelerinin geçimini sağlarken, Kadınlar ormandan ağaç parçaları ve kökler toplayarak evde ısınma sorununu çözüyorlardı. Mangal içerisinde közlenen ağaç kökleri üzerine tuz serpilerek oda içine alınır tüm aile çoluk çocuk mangalın çevresi sarılarak ısınmaya çalışılırdı. Küçük kulübenin içinde rüzgâr eserdi. Çatı delik duvarlar ince kapı ve pencereler rüzgârı engelleyemezdi. Yaz sonu onarılan teneke çatılar çocukların oyun alanlarıydı. Bu yüzden alçak çatılardaki teneke kaplama kısa zamanda deforme oluyordu Yağan yağmur Teneke çatıdaki deliklerden evin içine, hasıra, yatağa akardı. Analar kap teneke kutuları odanın akan noktalarına yerleştirirdi. Her yağmur ayrı bir çile idi... Uzun Kış günlerinde aç kalmamak için Tütün ağalarından borç para isterlerdi. Yazın çalışıp öderdiler nasıl sa… Bu çalışma şartlarında pazarlık gücünü düşürür, Ağanın tespit ettiği bedel karşılığı tüm yaz boyu çoluk çocuk tütün tarlalarında çalışılırdı. Tütün dikiminde erkekler dikici, kadınlar sulayıcı, çocuklar fideci olarak tüm aile çalışır, tütün kırımında 7 den 77 ye tüm aile tarlada tütün toplar ve gece yarılarına kadar tütün dizerlerdi. İş sonu hesaplar yapılır,eğer ağa tam ödemeyi yapabilirse!... Yaz boyu yapılan harcamalar ve borçlar kapatılır, geriye kalan para ile eve ve çoluk çocuğa kışlıklar alınır, evlere yeni hasırlar serilirdi. Evlenecek çocukların düğün masrafları içinse üç dört sene çalışıp birikim yapmak gerekliydi ve düğünler tütünden gelince yapılırdı.
Evlilikler hep mahalle içi olurdu. Zaten aileler gelinlerini çocuk yaşta seçmeye çalışır. Gençler çocuk yaşlarında evlenme hayalleri kurardı. Beyaz gelinlik ömre bedeldi. Damadın ailesi bir heyetle haber vererek kız evine bir çember örtü içindeki lokumla gelir, Kız evi heyeti yakın aile dostlarıyla evin ön avlusuna serilen hasır üzerinde karşılardı. Heyet selam verir Allah'ın emri peygamberin kavli ile Gelini ister. Kız evi heyeti kabul eder bir arada otururlar. Kahveler içilirken Başlık parası için pazarlıklar başlar, üç aşağı beş yukarı neşe ve şakalarla uzlaşılırdı. Başlık parası kimseyi zora sokacak miktarda değildi.. Heyetler önce birbirlerini sonra aileleri kutlar sevinçlerine katılırdı. Topluluk dağılmadan damat ve gelin birlikte gelir büyüklerin ellerini öperdi. Düğün tarihi belirlenir Hazırlıklar için çarşıya gün konurdu. Düğün ve gelinin masrafları erkek tarafından karşılanırdı. Önce kına gecesi yapılır, Düğün ince sazlarla yapılır müzisyenler mahalledendi. Düğünde tüm genç kızlar en güzel elbiselerini giyer oyun alanına girerdi. Adeta oynarken artık benimde evlenme zamanım geldi der gibi süzülürdü. Damadın daha bıyığı terlememiş çocukluktan henüz çıkmıştır. Kına gecesi gecenin geç saatlerine kadar devam ederdi eğlence kız evinde kına yakılması ile devam ederdi. Gelinin başı örtülür mum ışığında genç kızların şarkı ve türküleriyle ellere kına sürülürdü. Yokluk çekmesin temennisi ve dualarla gelinin eline kına üzerine para konulurdu. Gelin bir yandan anası bir yandan ağlardı. Oysa gelin beklide iki kulübe yan tarafta oturacaktı. Gelin olacak kız yetiştirmek, bir ana için en büyük mutluluktu. Ertesi gün düğün davul zurnalarla başlardı. İçki masaları kurulur, oyunlar oynanırdı.
İnsanlar yoksulluk içinde ancak mutluydular. Küçücük mahallelerinde yaşam kolay ve basitti. Dışlanmayı mahalle dışına çıktıklarında hissediyorlardı. Kadınlar uzun ve soğuk kış günlerinde şehirde zengin evlerinden ekmek ve un istemeye giderlerdi. Zengin aileler evlerin kapı önünü ve bahçesinin temizlenmesi, çöpünün dökülmesi karşılığı verdiği yiyecekler eve çoluk çocuğa getirilirdi. Zengin ailelerin konuşmaktan bile çekindiği Çingeneler sokaktan geçerken çocukları eve kapatması ve bizleri canavar olarak tanıtması toplumla aramızdaki mesafeyi artırıyordu. "Eve gir oğlum Çingeneler seni çalacak" "Bak uslu dur seni Çingenelere veririm" sözleriyle büyüyen çocukların bizleri anlamaları bizi tanımaları o kadar güçtü ki!. Yine karamalar hakaretler ve dışlamalar sürüyordu. Huzur bir an önce mahalleye sığınmaktaydı.
Samsun sürekli büyüyor ve gelişiyordu. Şehir nüfusu yükseliyor ve yeni yeni mahalleler kuruluyordu. Artık kadınlar kış yakacaklarını yeni kurular tren yolunda lokomotiflerden dökülen yarı yanmış kömürleri toplayarak sağlıyorlardı. Şehirde bahçe temizleyen kadınlarımızdan bir kaçı özellikle Amerikalı ailelerin evlerinde temizlikçi olarak çalışmaya başlamıştı. Çelali Ayşe, Çindi Dudo, Parnori Nur, Gaci Remziye ilk çalışanlarımızdı. Evlere giren Çingene kadınlar hal ve tavırlarıyla dürüstlük ve çalışkanlıklarıyla takdir edildikçe yeni evlerde de iş bulabiliyordu. Böylece gelecekteki en büyük gelir kaynağımızın önü açılmıştı.
Mert ırmağı köprüsü yanında kurulan mezbane de Yaşar KARATÜRE başta olmak üzere Sakito usta kasap olarak çalışıyor, mahalleden 4-5 kişiyi de yanlarında çalıştırıyorlardı. Mezbaneden çıkan sakatatlar mahallede ucuz beslenmenin kaynağını oluşturuyordu. 1968 deki selde mezbane binası yıkılmış ve belediye Hacı İsmail Köyü altında Yılanlı dere yanında yeni mezbane inşa etmişti. Artık ustalaşmış olan, mahallemiz kasaplarından 9 kişi belediyede vasıflı işçi olarak işe başlamıştı.
Samsun belediyesi Bandosunda part time görev alan Ali Özbaskıcı 9 yıl sonra 1969 da Milli Eğitim Müdürlüğünde çalışmaya başlıyor, müstahdem de olsa mahalledeki ilk memur oluyordu. Rasim gökçen Atatürk parkı karşısı Osmaniye Caddesi köşesindeki büfesinde gazete satıyordu. Açlık tehlikesi geçiren kayınçolarını gazete dağıtma işine aldırdı. Kısa mesai saati içinde iyi gelir getiren bu işte kısa zamanda 70 kişi çalışmaya başladı. Satılan gazete başına prim kazanıldığından seher vaktinde başlayan koşturmaca, gazeteleri bir an önce okuyucuya ulaştırmak ve satabilmek içindi ve öğlene kalmadan bitirilmeliydi. Bu koşturmaca haftanın her günü tekrarlanıyordu.
Limanın açılması ve şehrin büyümesi mahallede boyacılık ve hamallık gelirlerini artırırken Bayraktar Yusuf, Amo dede, kör kazım lastik tekerli el arabalarıyla dünyanın yükünü taşıyordu, Cambaz Kazım faytonuyla şehirde ulaşımı sağlıyordu.
Tütün işçiliği çalışma süresinin azalması handikaptı. Artık tütün işçiliği 5-6 ay süreden, 1,5-2 ay süreye gerilemişti. Amerikan radarında işçi olarak çalışan 4 kişinin getirdiği 2 el giyim eşyaları insanlarımıza yeni bir iş kolu doğurdu. Plastik ve mutfak eşyaları karşılığı zengin evlerinden toplanan giyim eşyaları bitpazarında satılarak iyi gelir sağlanıyordu.
Mahalle sabah erkenden başladıkları işlerini öğleden sonra bitiriyor huzur ve mutluluk duydukları mahallelerine dönüyorlardı. Karınları doyan mahalle neşe ile şakıyordu. Mahalle çarşı gibiydi, seyyar köfteci, seyyar kebapçı, Tatlıcı, Sahlepçı çok ucuz fiyatlarla satış yapıyordu. Mahalle arkasındaki geniş çayırlıkta gençler ve çocuklar futbol maçları yaparken, genç kızlar çayırda piknik yaparak eğlenirlerdi. Çocuklar okula asker mektubu yazabilsinler, okuyabilsinler amacıyla gönderilirdi. Pek devam eden yoktu. Ve mahalle sokakları çocuk sesleriyle çınlıyordu. Yaşlıların en büyük keyfi, sokakta yaktıkları kök ateşi korunda pişirdikleri kahveleri yudumlarken yapılan sohbetlerdi.
Cümbüşçü Deli Salo( daha sonra bütün çocukları Ülke çapında ünlü müzisyenler olacaktır.),Cümbüşçü Salalamo, Cümbüşçü Tosun, Klarnetçi Lulali, Zurnacı Demiraki, Klarnetçi Nadir, Davulcu Hasan, Zurnacı Pala, Şehrin ve çevre köylerin düğün ve eğlencelerinde müzik yapıyorlardı.
Mahalle arkasındaki geniş çayırlık hipodrom olarak kullanılıyor. Yarışlar büyük ilgi görüyor seyirci çekiyordu. Hıdrellezde bu çayırlık mesire yeri olarak kullanılıyor. Mahalledeki müzisyenler yaptıkları müzikle insanları eğlendiriyor iyide bahşiş alıyorlardı. Mahallenin çevresi çok göz önüne gelmişti ve cazibeli görünmeye başlamıştı, yeni göçmenlerle çevremizde yeni yerleşimler ve mahalleler oluşmaya başlamıştı. 19 Mayıs Stadyumu, Terminal ve Sebze hali çok yakınımıza kurulmuştu. Gençlerimiz sebze halinde hamallık yapmaya, kadınlarımız sebze ve meyve toplamaya, çuval dikmeye başlamış, Terminal, ayakkabı boyacılığı ve yük hamallığını işçiliğini artırmıştı.
Mahallede kadınlarımız şehirde artan ev temizliği işi talepleri ile gündelikçi olarak çalışmaya başlamış, yevmiye ve ev sahibinin ikram ve hediyeleri rahat geçinmeye, birikimler yapmaya başlamıştı. Çevremiz gelişiyordu. Artık yalnız değildik ve evlerine girdiğimiz Samsun bizi tanımaya başlıyordu. Kadınlarımız ev temizliği yaptıkları evlerin çocuklarını da bakmaya büyütmeye başlamıştı. Bu çocuklar bizim için çok önemliydi. Bizim tanınma ve üzerimize yapışan kötü sıfatlardan kurtulabilme fırsatımızdı. Bizleri tanımaya başlayan Samsun bizi kabullenmeye başlasa da bin yılların ön yargılarının değişmesi için çok yol vardı. Ve en büyük sorunlardan birisi Samsunun değişen nüfus yapısıydı. Eski Samsunlu aileler büyük şehirlere göç ederken Samsun taşradan sürekli göç alıyor ve nüfus farklılaşıyordu. Yeni gelenlerin ön yargıları ve ekonomik yapılarının düşük olması ve şehirde alt hizmetlere talipli olmaları, beklide avantaj sağlamak için hurafeleri canlı tutma, Çingeneleri karalama çabalarıydı. Artık evlerine girebildiğimiz şehrin zengin ve eğitimli mahallelerinde ki imajımız değişirken, yeni kurulan varoş mahallelerde ön yargılar devam ediyordu.
Mahallenin arkasındaki geniş çayırlık için gelişim planları yapılıyordu. Sanayi Sitesi kurulacaktı ve mahalle arazisi de bu plan dahilindeydi. Para ile satın alınarak yerleşilen teneke mahallesinin tapusu yoktu. Mahalle kaldırılacak mıydı korkusu herkesi sarmıştı. Mahallenin arazisini satan Abdi BARUTÇU mahallede bakkal işleten ve ilk ilkokul mezunu Yusuf KEPÇE ile buluşarak tapu konusunu görüştüler. Yusuf KEPÇE mahallede bir heyet oluşturdu. Abdi BARUTÇU hak altında kalmamak için tapusunu veremediği teneke mahallesi arazisi karşılığı Karşıyaka Mahallesi'ndeki 40 dönüm tarlasını çok ucuza satmayı önerdi. Kurulan heyet mahallenin sıkıştığını gelişemediğini yakında yetmeyeceğini ve kaldırılabileceği öngörüsü ile önerilen tarlayı toplam 100.000 TL. ye, ilk yıl 40.000 ikinci yıl 60.000 TL olarak ödemeyi kabul ettiler. Heyetle ziyaret edilen Tapu Müdürünün destek ve talimatları ile tarla düzeltildi ve parsellendi. Herkesin alabilmesi için 130 M2 lik 200 parsel oluşturuldu. Her parsel 500 TL ye satılacaktı. Heyet tüm mahallede evleri ziyaret ederek alıma ikna etmeye çalıştı. Ancak 40.000 TL toplanamadı. İnsanlar tapunun önemini hala bilmiyorlardı. Ve oturdukları evleri boşaltmayacaklarını, birilerinden duydukları zilyetlik haklarının olduğunu söylüyorlardı. 10- 15 M2 lik evleri için!... Bu yaygara pek çoğunu etkilemişti. Mahalle heyeti parayı tamamlamak için isteyenin birkaç parsel daha alabileceğini beyan etti ve para tamamlanarak ödeme yapıldı. İkna turları devam etti. Ertesi yıl tütün kırımından sonra yine para toplanmaya başlandı.60 TL yi tamamlayabilmek için parası olan ve isteyenlere mevcut parseller satılarak tapu devri yapıldı. Söylentiler Heyeti çok yıpratmıştı. Ancak tarla alınmış ve Çingenelerin ilk defa tapusu olmuştu.
Mahallenin arkasındaki sanayi sitesi planı uygulamaya konulmuş. Mahalle oturduğu alan için zilyetlik hakkı davası açmıştı. Duruşmalar sürerken Sanayi Kooperatifi belediye ile uzlaşarak mahallenin arsasını belediyeye devreder. Yeni alınan parsellerde teneke evin inşasına heyet izin vermez. Orası planlı gelişen samsunu cepheden gören deniz manzaralı, cazibesi olan bir bölgedir ve oraya yakışan evler yapılmalıdır. Bölgele yerleşim hızlanmakta ve Alamanacıların talepleri ile arsa fiyatları hızla yükselmektedir.
Bu tarla mahalleye yetmeyecektir, arsa almayanlarda pişman olmuşlardır. Yeni bir arayış içine girilir. İhsan KEFELİ ye ait Hacı İsmail sırtlarında, Yeni Kurulan Mezbaha yanında 130 Dönüm tarla için pazarlıklar yapılır. Uzlaşma sağlanır. Tarla alım gücüne uygun olsun diye 45-90-180 M2 lik parsellere bölünerek özel imar uygulanır. Parası 2 yılda Tütün Kırımı sonrasında ödenecektir. Karşıyaka’dan alınan arsalar çok değerlenmiştir. 500 TL ye alınan parseller 20.000-30.000 TL bedellerle satılarak Mezbaha sırtlarındaki arsalara yeni konutlar dikilmeye başlanır.
İmkân bulan aileler küçücük kulübelerden, inşa halindeki yeni evlerine taşınmaya başlamıştı. Sıvasını, boyasını, Suyunu Elektriğini, Ev eşyasını içinde yaşarken tamamlayabilirdiler. Şantiyeye dönen arsada kısa zamanda belediyenin katkısı ile yollar açılır ve çakıl serilir. Kış boyu çamur içinde yaşam devam eder. Su ve kanalizasyon hatları döşenir. Su gece geç saatlerde birkaç saat gelmektedir. İlk yerleşimcilerden Mariya ablanın tulumba kuyusu tüm evlerin su ihtiyacını karşılamaktadır. Temizlik ve çamaşır Yılanlı derenin suyu ile karşılanmaktadır. Çevre tamamen yerleşim dışı tarla ve bahçelerle çevrilidir ve dereden tertemiz su akmaktadır. Belediye şehirden uzaklaşan romanların ulaşımı için 9 numaralı otobüs seferini saat başı uygulamaya koyar. Yerleşim çok hızlıdır. Mahalle hızla büyürken çevrede yeni yerleşim bölgeleri de oluşmaktadır.
Belediye referandum yaparak mahalleyi belediye sınırları içine alır. Mezbahanenin yanına Hayvan Borsa Satış alanını ve ahırları yerleştirir. Yılanlı derenin üstüne çöp toplama ve depolama tesisi kurar. Önce derenin suyu kirlenmeye başlar sonra Yılanlı derede yaşam biter artık meşhur yılanlar yoktur. Kurbağaların sesi kesilmiştir. Çöp tesisinin üzerinde yükselen zehirli gazlar sisli ve basık havalarda mahallenin üzerine çöreklenmekte insanla pencerelerini açmaktan korkmaktadır. Yazın mezbahanenin atıkları ve ahırlar buna bağlı kurulan deri hanelerden yükselen kokular çevreye rahatsızlık vermekte. Mahalle buna mahkûmmuş gibi boyun eğmektedir. Gazete dağıtımında prim düşüşüne tepki veren 50-70 aile dağıtım şirketi tarafından işten çıkarılır.
Bir anda 40 yıllık işlerinden olan aileler geçim sıkıntısına düşerler. Gazeteler artık büfe ve bakkallarda satılacaktır. Şükür ki kadınlar ev temizliğinde gelir sahibidirler. İşsiz kalan erkekler Pazar yerlerinde hırdavat, peçete, bulaşık süngeri satarak başladıkları pazarcılıkta talebe göre ürün çeşitleri ile yeni bir iş kolu yaratırlar. Önce yakın pazarlarda yapılan iş tüm Karadeniz ve iç bölgelerdeki il ve ilce pazarlarına yayılır. İşler büyüyünce Minibüsler satın alınarak mobil pazarlamaya geçilir. Mahallede Belediyelerde temizlik ve bando işlerinde işe başlayan 20 kişi mahalle için bir avantajdı. Motorlu kurye ve inşaat demircisi işçiliği yaygın meslekleri oluşturmaktadır. Kapalı bir ekonomi oluşturan mahallede bakkal, kahvehane, terzi, fırın, kasap, pide salonu, börekçi, tatlıcı, bilgisayar salonu, berber gibi esnaflığın yanında seyyar köfteci, dönerci, çiğ köfteci, balıkçı, tatlıcı gibi hizmetler, Roman esnaflar tarafından yürütülmektedir.
Bu arada Teneke Mahallesi'nde hayat devam etmektedir. Sanayi sitesinden sonra Gülsan Sanayi sitesi de kurulmuştu. Mahallede erkekler hemen mahalle bitişiğindeki kereste depo ve fabrikalarında hamallık yapmaya başlamıştı. Atık odun ve kereste parçaları kışın yakacak olarak kullanılmak üzere toplanıyordu. Mahalle nüfusu hızla artıyor ve yaşam kalitesi gittikçe düşüyordu. Samsun şehrini ikiye bölen 100 yıl Bulvarı Mert Irmağını yeni köprü ile mahallenin yanından geçerek sanayi ve belediye evlerini şehir ile buluşturuyordu. Mahalle artık şehrin içinde ve merkezindeydi.. Mahalle çevresindeki yükselen konut ve mahallelerden çok çirkin görünüyor kaldırılması için şikâyetler geliyordu. Kanalizasyonu bile çalışmayan mahallenin sokakları çamurdu ve kanalizasyon üstte akıyordu. Kedi gibi fareler sokaklarda ve evlerde cirit atıyordu. İnsanlarda bu sefaletten kurtulmak istiyordu. Zaten fırsat bulabilenler mezbahanedeki yeni evlere kaçmıştı. Şehir yöneticileri de bunun farkındaydı. Belediye ile 1984 de başlayan görüşmelerde Düvecik köyü altında bir tarla alınarak mahallenin taşınması kararlaştırıldı. Karar çeşitli gerekçelerle uzun bir dönem dondurulduktan sonra, 1992 de mahalle temsilcileri ile görüşmeler tamamlandı. Her biri 45 M2 olan 200 evden oluşan mahallenin kurulması ve Teneke Mahallesini buraya taşınması ve evlerin tahsis edilmesi, Bunun karşılığında Belediyenin tasarrufunda olan teneke mahallesinin arsasının bir toptan satış firmasına satılmasına karar verildi.
200 Evler kısa sürede tamamlandı.1994 yılı eylülünde teneke mahallesi yıkıldı. Romanlar 200 evlere taşındılar. Küçük, sağlıksız ve kötü kulübelerden saray yavrusu gördükleri evlere eğlence ve sevinç gösterileriyle taşındılar. Artık evlerinde tuvalet banyo vardı çeşmelerden şırıl şırıl su akıyordu. Artık elektrikleri de vardı, yeni aldıkları televizyonu seyredebileceklerdi. Geniş avlu ve sokakları vardı. Düz ovaya kurulu mahallede evin önünde serilen kilimlerde komşular ile paylaşılan çay sohbetlerine doyum olmuyordu. Mahalledeki kahvehane ve iki bakkalı da kendileri işletiyordu. Ancak işyerlerinden uzaklaşmışlardı. Ulaşım sorunluydu. Şehre yürüyerek yarım saatte gidilebiliyordu. Düvecik köyü Muhtarlığına bağlıydılar. Valilik kararı ile Düvecik mahallesinden ayrılarak 200 Evler Mahallesi oldular ve seçimde aralarından Hüner SOBATAY ı muhtar seçtiler. Samsun büyüyordu. Teknoloji de gelişiyordu. Kereste hamallığında forkliftler kullanılmaya başlamış ve kereste hamallığı cazibesini yitirmişti. Geçinmek için yeni kaynaklar bulunmalıydı. Yeni Samsun sahil yolunda gezi için kullanılacak fayton hattından 10 tanesini 200 evlere tahsis edildi. Atlarını, arabalarını tedarik eden aileler burada çalışmaya başladılar. Hurda toplamak yeni bir meslek olarak benimsendi. Gelirleri azalsa da aç kalmıyorlardı.
200 EVLER
Samsun büyümeye devam ediyordu. Yeni Samsun Çevre Yolu 200 Evlerin bitişiğinden geçecekti. Bu bir avantaj mıydı?!... Şehir bizimi takip ediyordu?!.. Çevre yolu kısa bir zamanda tamamlandı. Artık Samsun'a giriş Roman mahallesinin önünden olacak, Samsun'a gelenler önce Roman mahallesini göreceklerdi. Büyükşehir Belediyesi Kentsel dönüşüm projesi ile 200 evlerin 200 metre uzaktaki alanda yapılacak toplu konutlara taşınmasını kararlaştırdı. Bu insanlar daha güzel evlerde apartmanlarda yaşamayı hak ediyorlardı. İşsiz olsalar da yoksul olsalar da, kağıt ve hurda toplayarak geçinseler de hak ediyorlardı!…
Proje kısa zamanda tamamlandı. İstemeseler de yeni apartmanlara taşınmak zorunda kalan 200 evler bankalara 29.000 YTL borçlandırıldılar. 200 Evlerdeki konutları için verilen tahsis belgeleri hiçbir hak oluşturmuyordu. Yoksul ve İşsiz olan mahalleli aylık taksitleri ödeme güçlüğüne düştü. Elektrik ve su paralarını bile ödeyemeyen Romanlara tahliye kararı çıkarıldı. Mahalle İtiraz davası açtı. Ne mi olacak?!... Bilmiyorlar… Belki 200 sene evvel gibi çadırlara geçecekler…
KROKİLERLE SAMSUN ve CANİK
Yerleşiminin Kronolojisi
Mert Irmağı kenarında buluşan Çingenelerin oluşturduğu Teneke Mahallesi 1924 den 1994 e kadar varlığını sürdürmüştür. Büyüyen mahalle önce Hacı İsmail Köyü yamacında Yavuz Selim Selanik Mahallesi'ni kurmuş ve yerleşmiş. Teneke mahallesinde kalanlar 1994 yılında 200 evlere taşınmış ve Teneke Mahallesi yıkılmıştır. 2008 de 200 Evler mahallesi yıkılarak 264 Toki evlerine yerleştirilmiştir.
1925-1960
1960
1965
1970
1975
1990
2000
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder